بسم الله الرحمن الرحیم

رسم اَتشونی در قاین
زهرا منصوریان - ترم5
منبع: آمنه سالاری(زن دایی)65ساله از روستای نوغاب حاجی اباد از توابع شهر قاین

«اَتشونی» از رسوم و سنت‌ های قدیمی مردم خراسان‌جنوبی به ویژه قاین است که بیش تر در شب های بلند و سرد زمستان گرما بخش محافل خانوادگی است.
شرایط اقلیمی خاص حاکم بر منطقه‌ی قاینات و سایر شرایط تأثیرگذار از مردم این شهر، انسا‌ن های خونگرم و مهمان ‌نواز ساخته است که در طول ایام سال به بهانه های مختلف دور هم جمع شده و سنت حسنه صله رحم را به بهترین شکل به جا می آورند.
در فرهنگ عامه مردم قاین به طور معمول فصل زمستان را به دو چله بزرگ و کوچک تقسیم می‌ کنند که در فرهنگ بومی قاین به آن «چله کَلو و خُرد» گفته می‌شود.
«چله بزرگ» از ابتدای دی تا دهم بهمن است و «چله کوچک» اگر چه از اسم چله برخوردار است اما از 10 بهمن تا آخر آن و فقط 20 روز است.
از آنجایی که فصل زمستان کشت و کاری انجام نمی ‌شود بیشتر مردم کشاورز در منازلشان هستند و برای کشاورزی در سایر ایام سال برنامه‌ریزی می‌ کنند، هم‌فکری برای تقسیم‌بندی آب یا تغییر نوبت آبیاری از برنامه‌های روستائیان قاینی در فصل زمستان است.
یکی از اموری که در فصل زمستان مورد توجه روستائیان قاینی است آغاز چرای دام از ابتدای اسفند است از این‌رو تعیین مزد چوپان و ... در این فصل انجام و بردن گوسفندان توسط چوپان با آداب خاصی انجام می‌ شود که با آداب دیگر مناطق کشور تفاوت‌هایی دارد.
«اَتشونی»، همراه همیشگی شب ‌های زمستانی مردمان قاینی از «چله بزرگ» یا «شُو چِله»(شب یلدا) که آغازگر فصل زمستان است، مردم قاین در تدارک شب‌ نشینی‌ هایی برای گذراندن شب‌ های بلند زمستان هستند که به این آئین «اَتشونی» گفته می‌ شود.
گذشته‌ های دور رسم بر این بوده است که در شب‌ های طولانی زمستان در خانه آتش روشن می کردند و در کنار آن به شب‌ نشینی (اَتشونی) می‌ پرداختند.
در این «اَتشونی‌ ها» علاوه‌ بر به جا آوردن صله رحم، شعر خوانی، شاهنامه‌خوانی و کف زنی نیز انجام می‌ شد و بزرگ ترها و پیرمردهایی که طبع داستان‌گویی داشتند در این شب‌ ها داستان‌ های محلی را برای حاضران در جمع نقل می‌ کردند.
ریشه چوبک که دراصطلاح محلی به آن بیخ می‌گویند را از دامنه مناطق سردسیر جمع‌آوری می‌کنند. ریشه‌ها را درظرف آبی جوشانده و آب جوشیده سرد شده را درظرف بزرگ سفالی بنام تغار ریخته و به وسیلهٔ دسته گزی آن را به هم زده و سپس کف روی آن را جدا و در ظرف سفالی دیگری می‌ریزند. آنقدر بهم می‌زنند که به صورت خامه درآید. آنگاه مقداری شکر یا شیره انگور به آن اضافه کرده، سپس با مقداری مغز بادام، پسته یا گردو تزیین می‌کنند. این شیرینی محلی علاوه بر اینکه ازنظر اقتصادی مقرون به صرفه می‌باشد، برای درمان بیماری‌های گوارشی مناسب است. تهیه کف جز رسوم مردم قاین محسوب می‌شود.
وقتی که شب‌نشینی به پایان می‌ رسید، آتش را خاموش می کردند، البته معتقد بودند اگر کسی زودتر از دیگر حاضران از شب‌ نشینی برگردد، آتش شب‌ نشینی را خاموش کرده است.
روشن‌کردن آتش در شب های زمستان برای استفاده از گرما و روشنایی آن بوده و وقتی که آتش را خاموش می ‌کردند از گرمای زغال آن در کرسی بهره می ‌بردند